Μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη παραχώρησε στο ntv-de η Μαρλένε Ένγκελχορν, η 29χρονη χρυσή κληρονόμος της BASF, της εταιρείας που σήμερα βρίσκεται στην ιδιοκτησία της γιαγιάς της, Μαρλένε Τράουντι Ένγκελχορν-Βεκιάτο, με αφορμή μια μάλλον αναπάντεχη επιστολή 100 εκατομμυριούχων από εννέα χώρες, την οποία συνυπέγραψε.
Η οικογένειά της «κρύβεται» πίσω από την ίδρυση της φαρμακευτικής εταιρείας Böhringer Mannheim (σήμερα Roche). Και η Μαρλένε, όπως και 99 ακόμη εξαιρετικά πλούσιοι άνθρωποι, θέλει να απαρνηθεί το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων της κληρονομιάς της – συγκεκριμένα, το 90%. Στην προαναφερθείσα επιστολή, οι υπογράφοντες απαιτούν από τις κυβερνήσεις και τους παγκόσμιους ηγέτες να θεσπίσουν μόνιμο ετήσιο φόρο περιουσίας για τη μείωση της ακραίας ανισότητας.
Μιλώντας στο γερμανικό δίκτυο ntv-de, η Μαρλένε δίνει ακόμη περισσότερες απαντήσεις στους παράγοντες που την οδήγησαν σε αυτή την αναπάντεχη στάση. Μεταξύ άλλων εξηγεί γιατί δεν επιθυμεί απλώς να δωρίσει τα χρήματά της για φιλανθρωπικούς σκοπούς, περιγράφει τα αδιαφανή δίκτυα εξουσίας πίσω από τον άνευ ορίων πλουτισμό των λίγων, το πώς αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο εις βάρος των πολλών και τους λόγους για τους οποίους ποτέ και κανένας δεν έχει μπορέσει να πλουτίσει αποκλειστικά χάρη στον εαυτό του – όσο ταλαντούχος ή τίμιος κι αν έχει υπάρξει στην επαγγελματική του πορεία.
ntv-de: Ελάχιστοι άνθρωποι μιλούν για τον πλούτο τους. Εσύ γιατί το κάνεις;
Μαρλένε Ένγκελχορν: Φαίνεται πως είναι σημαντικό για τους περισσότερους πλούσιους να κρατήσουν κρυφή την εξουσία πίσω από τα λεφτά τους. Πρόκειται για αδιαφανή και επικίνδυνη συμπεριφορά, επειδή τότε δεν γίνεται κατανοητό το μέγεθος της επιρροής που μπορούν να έχουν ορισμένοι άνθρωποι εξαιτίας του πλούτου τους. Δεν μπορώ να επιβάλω τη δίκαιη φορολόγηση του πλούτου, όμως μπορώ να είμαι τουλάχιστον η ίδια διαφανής. Η κληρονομιά μου μπορεί να γίνει ένα παράδειγμα δημόσιας συζήτησης που στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη περίπτωση.
Αν πεθάνει η γιαγιά σου, θα κληρονομήσεις δεκάδες εκατομμύρια. Θέλεις να χαρίσεις τουλάχιστον το 90%. Ποιο είναι το κίνητρό σου;
Ο πλούτος αυτού του μεγέθους μεταφράζεται σε εξουσία – μεγάλη εξουσία. Η οποία μάλιστα βρίσκεται στα χέρια ιδιώτη. Σε μια δημοκρατία, όμως, η εξουσία δεν είναι ιδιωτικό ζήτημα. Είναι άδικο και καθόλου δημοκρατικό ελάχιστοι άνθρωποι να κληρονομούν τεράστια ποσά, ενώ οι περισσότεροι όχι. Επίσης, πρέπει να αναγνωρίσουμε ποιος παράγει αυτό τον πλούτο. Δηλαδή, οι άνθρωποι στην εταιρεία. Ξεκινώντας από την Böhringer Mannheim, την εταιρεία στην οποία είχε μετοχές ο παππούς μου, μέχρι τις εταιρείες στις οποίες είναι σήμερα επενδυμένα τα χρήματά μας. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν ωφελούνται – μόνο εγώ.
Βλέπεις την κληρονομιά ως βάρος ή ως προσωπικό κέρδος επειδή μπορείς να κάνεις κάτι καλό με αυτή;
Ποιος λέει ότι μπορώ ή ότι πρόκειται να κάνω κάτι καλό; Με ποιο δικαίωμα θα αποφασίσω τι είναι καλό και τι είναι κακό; Ειδικά σε κρίσεις που επηρεάζουν τους πάντες, οι αποφάσεις δεν θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο από ένα άτομο που στάθηκε τυχερό στη λοταρία της γέννησής του. Ήδη έχουμε ένα σύστημα για αυτή τη δουλειά: τα εκλεγμένα κοινοβούλια. Είναι ασέβεια προς την κοινωνία που μου επιτρέπεται να έχω τέτοια εξουσία. Δεν μπορούμε να στηριζόμαστε στην καλοσύνη των πλουσίων.
Τι σκοπεύεις να κάνεις;
Μέσα στα τελευταία σαράντα χρόνια, ορισμένοι άνθρωποι έγιναν εξωφρενικά πλούσιοι. Όμως δεν έσωσαν τον κόσμο, παρά το γεγονός ότι έχουν αρκετά χρήματα για να το κάνουν. Απλώς και μόνο επειδή κάποιος έχει χρήματα, δεν σημαίνει και ότι μπορεί να τα διαχειριστεί. Εντέλει, πρέπει ως κοινωνία να συναποφασίσουμε τι είναι καλό και τι όχι.
Δίνεται βάρος στο ότι η κληρονομιά σού έδωσε εξουσία παρά το γεγονός ότι δεν έκανες τίποτα για να την αποκτήσεις. Αυτό σημαίνει ότι γενικώς δεν έχεις πρόβλημα με τον πλούτο αν έχεις καταφέρει μόνη σου κάτι;
Τι σημαίνει «πλούσιος»; Πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά αυτή την ερώτηση, επειδή δεν υπάρχει ομόφωνη άποψη. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη φτώχεια. Κάθε χώρα έχει ένα όριο της φτώχειας, ενώ υπάρχει και διεθνές όριο. Αν πέσεις χαμηλότερα από αυτό, θεωρείσαι φτωχός. Δεν ισχύει το ίδιο με τον πλούτο. Ένας ορισμός του «πλεονάζοντος πλούτου» θα μας βοηθούσε να δούμε πότε ένα άτομο αποκτά «ανώτερη εξουσία» μέσω του πλούτου. Και τι συμβαίνει με όλες αυτές τις ανθρώπινες προσπάθειες που δεν παράγουν πλούτο, όμως κρατούν ζωντανές τις κοινωνίες μας; Η δουλειά που πραγματικά κάνει καλό στην κοινωνία έχει τις χειρότερες αμοιβές – και το αντίστροφο.
Κατά τη γνώμη σου, υπάρχει έστω μια δόση αλήθειας στη φράση «όλοι είμαστε αρχιτέκτονες του μέλλοντός μας»;
Αυτή η φράση είναι μια μπούρδα. Κανείς δεν πλουτίζει μόνος του. Είναι αδύνατον. Η κοινωνία και το κράτος, που παρέχουν τις υποδομές, όπως είναι η βασική ερευνητική δουλειά, η εκπαίδευση και το σύστημα υγείας, η αστυνομία, οι δημόσιες συγκοινωνίες, και τέλος το νομικό σύστημα που καθιστά εφικτή την ιδιοκτησία και την επιχειρηματικότητα, πάντα παίζουν ρόλο σε αυτό. Είναι προκλητικό που τα κέρδη από την εργασία είναι αναμενόμενο ότι θα μοιραστούν μεταξύ των διευθυντών ενώ όλοι οι άλλοι πρέπει να δώσουν μάχη και για το τελευταίο cent. Η αφθονία και η φτώχεια συνδέονται δομικά. Αν θέλεις τη μία, παίρνεις ως αποτέλεσμα την άλλη.
Ό,τι κι αν συμβεί με τα εκατομμύρια που θα κληρονομήσεις, θα επιστρέψουν στην οικονομία. Αυτό σημαίνει ότι τα χρήματά σου θα μπορούσαν σύντομα να καταλήξουν στους πιο πλούσιους ανθρώπους του κόσμου. Τι σημαίνει αυτό για εσένα;
Αυτό είναι το θέμα. Τα χρήματα θα πρέπει να κυκλοφορούν. Θα πρέπει να γίνονται κατανοητά ως μέσα και όχι ως σκοπός. Αν χρησιμοποιήσουμε ένα σύστημα αναδιανομής, σχεδιασμένο δημοκρατικά για να διασφαλίσει ότι τα χρήματα πάντα θα κυκλοφορούν κατά έναν ισορροπημένο τρόπο, τόσο από δημόσιες όσο και από ιδιωτικές πηγές, τότε μπορούμε να σχεδιάσουμε την οικονομική ασφάλεια και ελευθερία με εντελώς νέους όρους. Και τα δύο αυξάνονται όταν τα μοιραζόμαστε. Όμως όταν οι υπερβολικά πλούσιοι αντιμετωπίζουν τις καταθέσεις τους ως λιμνάζοντα νερά, τότε αποστερούν την κοινωνία από κρίσιμους πόρους, μόνο και μόνο για να τους συσσωρεύσουν ψυχαναγκαστικά, παρόλο που δεν θα τους είχαν ποτέ χωρίς την κοινωνία.
Κατά την άποψή σου, από πού θα έπρεπε να ξεκινήσεις για να επιτευχθεί ο στόχος του κινήματος «φορολογήστε με τώρα» και να διασφαλιστεί μεγαλύτερη δικαιοσύνη στον κόσμο μακροπρόθεσμα;
Πρέπει να μιλήσουμε δημοσίως για τις επιπτώσεις του υπερβολικού πλούτου και της φτώχειας και να σκεφτούμε τι είδους κοινωνία θέλουμε. Αν θέλουμε η δημοκρατία να τίθεται κάτω ή 0πάνω από τις αγορές, αν θέλουμε όλες οι ψήφοι να είναι ισότιμοι και το lobbying να γίνεται με απόλυτη διαφάνεια ή όχι. Γιατί επιτρέπουμε να υπάρχουν άνθρωποι ο προσωπικός πλούτος των οποίων ξεπερνάει εκείνο πολλών κρατών; Αυτά τα ερωτήματα μας απασχολούν όλους, οπότε πρέπει να βρούμε απαντήσεις όλοι μαζί.
Δεν θέλεις να δωρίσεις τα εκατομμύριά σου. Γιατί όχι;
Το μόνο που κάνει η φιλανθρωπία, είναι να μπετονάρει την ανισότητα. Επιπλέον, τα ιδρύματα πολλές φορές είναι απλώς θέσεις πάρκινγκ για το κεφάλαιο. Τα χρήματα βρίσκονται σε επενδύσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές και τα κέρδη χρησιμοποιούνται για περιορισμένα πράγματα. Μεγάλο μέρος των πραγμάτων στα οποία θα άξιζε να δώσουμε χρήματα, δεν θα έπρεπε να συνδέονται με την καλή θέληση εκείνων που έχουν λεφτά. Πρόκειται για δομικά προβλήματα.
Σκέφτεσαι να επενδύσεις τα χρήματά σου σε εταιρείες με οικολογικές και κοινωνικές ευαισθησίες;
Αν υπάρχουν, ελπίζω να αναδιανεμηθούν με δημοκρατικές διαδικασίες. Θέλω να με φορολογήσουν, για αυτό παλεύω. Τα υπόλοιπα θα τα δούμε μετά.
Λένε «γεννήθηκα στη σωστή οικογένεια». Υπάρχουν και λάθος οικογένειες;
Δεν υπάρχουν «σωστές» και «λάθος» οικογένειες. Πιθανότατα πήρες τη φράση από μια συζήτηση στην οποία τονίζω ότι σε ένα κόσμο στον οποίο η οικονομική ασφάλεια φέρνει ελευθερία, οι πλούσιες οικογένειες έχουν ευκολότερες ζωές, πράγμα που μπορεί να κάνει κάποιον να θεωρήσει ότι έχουν επιτύχει τους στόχους τους και επομένως είναι «σωστές». Υπάρχουν κοινωνικές δομές που κάνουν τα πράγματα πιο εύκολα για ορισμένους σε σχέση με τους υπόλοιπους. Ωστόσο, αυτές οι δομές μπορούν να μεταμορφωθούν κατά τρόπο που να μην έχει σημασία σε ποια οικογένεια γεννιέται κανείς, σε ό,τι αφορά τη ζωή του εντός της κοινωνίας. Θα πρέπει να σκεφτούμε αν στόχος της κοινωνικής δράσης, για παράδειγμα της πολιτικής, δεν είναι ακριβώς αυτού του είδους η δουλειά που θα μας επέτρεπε να κάνουμε κάτι τέτοιο. Και στα μάτια μου, αυτό αρχίζει με το να μοιραζόμαστε.